Orucun Çeşitleri

Oruç, farz, vacip ve nafile olmak üzere üçe ayrılır Ayrıca tutulması yasaklanan oruçlar da vardır Bunlar orucun bizzat kendisiyle değil de tutulduğu vakit veya tutulma şekliyle ilgilidir Bu konu “Yasak Edilen Oruçlar” başlığı altında müstakil olarak ileride gelecektir

1 Farz Oruçlar

Farz olan oruçlar; Ramazan orucu, Ramazan orucunun kazası ve Ramazan orucunun bozulması sebebiyle tutulan kefaret orucu, zıhar, yanlışlıkla ve kaza ile adam öldürme, hacda iken vaktinden önce tıraş olma(halk) ve yemin için tutulacak olan kefaret oruçlarıdır

a Ramazan Orucu:

Ramazan ayında oruç tutmak farzdır Farz oruç deyince Ramazan orucu kastedilir Bu ay Ramazan orucuna tahsis edilmiştir

b Ramazan Orucunun kazası

Bu, kendisine oruç farz olan bir kimsenin Ramazan ayında tutmadığı veya meşru bir ma’zeretinden dolayı bozduğu her günkü orucun karşılığı olarak, ramazan ayının haricinde oruç tutmasıdır Buna göre bir kimse yolculuktan, hastalığının artmasından (bu durum hastanın kendi kanaatiyle veya uzman Müslüman bir hekimin bildirmesiyle olur); kadınlar da hayız, nifas gibi bir mazeretten dolayı oruç tutmaz veya bozarlarsa, tutamadıkları gün sayısınca oruç tutmaları farzdır Bunu Kur’ân’ın şu ayeti ifade etmektedir: “Sizden kim hasta veya seferde olursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde oruç tutar”

Ramazan orucu kazaya kalan kimse, bunu kaza etmeden sonraki Ramazana ayı geldiğinde, gelen Ramazan orucunu tutar daha sonra kazaya kalan orucunu tutar Çünkü kaza için zaman geniştir

Şafîîlere göre, bir ramazana ait kaza orucunu, diğer Ramazan gelmeden önce tutmak gerekir Önceki Ramazan orucu tutulmadan ikinci bir Ramazan gelirse, gelen Ramazan orucu tutulur kazaya kalan oruçlar için hem kaza ve hem de her gün için bir fidye vermek gerekir Çünkü kaza vaktinden çıkarılmıştır Kazayı vaktinden sonraya bırakmak ise, yerine getirilmesi gereken bir ibadeti sonraya bırakmak gibidir

Yolculuk veya hastalık sebebi ile Ramazan orucunu tutamamış olan bir kimse, kazaya kalan oruçların tamamını veya bir kısmını kaza edebilecek bir zaman bulmuş iken, bunları kaza etmeden ölüm sürecine girmişse malının üçte birinden ödenmek üzere kazaya kalan her bir gün için bir fidye ödenmesini vasiyet etmesi gerekir Bu fidye fakirlere verilir Aynı şekilde meşru bir özrü olmaksızın kasden Ramazan orucunu tutmayan kimsenin de ister kaza edecek vakit bulsun ister bulamasın, öldüğü zaman malının üçte birinden fidye verilmesini vasiyet etmesi vacipdir Çünkü yapılması mümkün olan bir ibadeti terk etmiştir Böyle bir kimse vasiyet etmediği takdirde, varislerin bu fidyeyi vermeleri üzerlerine vacip değildir Ama isterlerse kendi mallarından bir bağış olarak verebilirler Ölen kimsenin vârisleri veya vârisi olmayanlar ölü adına orucu tutmak suretiyle kaza edemezler Böyle beden ile yapılan ibadetlerde, başkasına vekalet edilemez Ancak kendileri için tuttukları oruçların sevabını ölüye bağışlayabilirler

İmam Şafiîye göre, ölü vasiyet etsin veya etmesin, onun geriye bıraktığı malın tamamından kazaya kalmış oruçlarının fidyesi verilir Böyle bir ölü adına da velisi oruç tutabilir

c Kefaret Oruçları

Ramazan Orucunun kefareti

Ramazan orucunu, kasden, bilerek veya herhangi bir özür olmaksızın bozmak, kaza ile birlikte iki ay peşipeşine kefaret orucu tutmayı da gerektirir Bu husus değişik hadislerde bildirilmiştir:

Ebu Hureyre (ra) dan rivayet edilen bir hadiste şöyle buyurulmuştur:

Bir adam Resulullah’a gelerek: ‘Mahvoldum!’ dedi Peygamber Efendimiz: ‘Seni mahveden şey nedir?’ buyurdu Adam: ‘Ramazan’da hanımımla ilişkide bulundum’ dedi Bunun üzerine Peygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm): ‘Köle azad edecek kadar mal bulabilir misin?’ buyurdu Adam: ‘Hayır’ dediPeygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm): ‘Peş peşe iki ay oruç tutabilir misin?’ buyurdu Adam: ‘Hayır’ dedi Peygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm): ‘Altmış fakiri doyuracak kadar mal bulabilir misin?’ buyurdu Adam yine: ‘Hayır’ dedi Sonra adam oturdu Peygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm)’e bu esnada bir zenbil içinde hurma getirildi Peygamber Efendimiz bu hurmaları adama uzatarak, ‘Bunları sadaka olarak ver’ buyurdu Adam: ‘Bizden daha fakiri mi vardır?’ Medine’nin doğusu ve batısındaki siyah taşlık yerler arasında bizden daha muhtaç bir aile yoktur” dediBunun üzerine Peygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm) dişleri görününceye kadar gülümsedi ve şöyle buyurdu: ‘Git bunları ailene yedir’

Ebu Hureyre (ra) dan rivayet edilen bir başka hadiste şöyledir: “ Bir kimse Ramazan ayında orucunu bozmuştu Peygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselam) ona bir köle azat etmesini buna gücü yetmiyorsa iki ay oruç tutmasını bunu da yapamıyorsa altmış fakiri doyurmasını emretti”

Konu ile ilgili bir diğer hadiste şu şekildedir: “Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve selem) Ramazan ayında orucunu bozan bir kimseye kefareti zıharı emretti” Biraz sonra açıklanacağı üzere kefaret-i zıhar da iki ay peşpeşe oruç tutmak vardır Şafiî mezhebine göre sadece cinsi münasebet yolu ile kasden bozulan Ramazan orucundan dolayı kefaret orucu gerekir

Zıhâr Kefareti

“Zihâr”, sırt anl—– gelen “zahr” kelimesinden türetilen bir kelimedir Anlamı : “sırtlaşma, sırtını sırtına benzetme” demektir Istılahî manası ise bir kimsenin karısının vücudunun tamamını veya onun yarısı gibi bir kısmını veyahutta tümüne delâlet edecek bir uzvunu, kendisine ebedî olarak haram bulunan annesi ve kız kardeşi gibi bir kadının tam—– veya bakması haram olan bir uzvuna benzetmesi demektir Mesela, hanımına: “Sen bana anam gibisin, sen bana anamın arkası gibisin, senin boynun annemin arkası gibidir” demesi gibi Bu şekilde söz söyleyen mükellef bir müslümana kefaret gerekirVe bu kefareti yerine getirmeden karısı ile ilişki kurması helâl değildir Çünkü bu şekildeki bir ifade ile yalan konuşmuş ve helâl olan bir şeyi haram göstermiş olmaktadır Zıharın kefareti peşpeşe iki ay oruç tutmaktır İşte bu şekilde kefaret-i zıhar olarak peşpeşe iki ay oruç tutmak da farz olan oruçlardandırEğer bu şekilde oruç tutmaya güc yetirilemiyorsa altmış fakirin sabah-akşam doyurulması gerekir

Yemin kefareti

Yemin keffareti, yaptığı bir yemine bağlı kalmayıp onu bozan bir müslümana gereken kefarettir Böyle bir kimsenin gücü yetiyorsa, on fakiri akşam-sabah doyurması veya on fakiri vücudun tamamını örtecek şekilde giydirmesi gerekir Bu itibarla sadece bir pantolan yeterli olmaz Bu na gücü yetmiyorsa üç gün arka arkaya oruç tutar Bu şekilde yemin kefareti olarak tutulması gereken oruç da farz olan oruç grubundandır Bu oruç arasına, hayız sebebiyle dahi olsa, bir kesinti girerse yeniden tutulması gerekir

Şafiîlere göre, bu orucu peşpeşe tutmak şart değildir

Traş Olma Keffareti

Traş kefareti, hac için ihrama girip de, bir özürden dolayı saçlarını vaktinden önce traş ettirenin tutacağı üç gün oruçtan ibarettir Bu orucun arka arkaya tutulması şart değildir, ayrı ayrı günlerde de tutulabilir

Adam Öldürme (Katl) Kefareti

Bir müslümanı veya İslâm idaresi altında yaşamakta olan bir gayr-i müslimi (zimmîyi) kasıdlı olarak değil de, bir hata sonucu öldüren bir müslümana gereken kefarettir Gücü varsa bir mü’min köle veya cariye azad eder Buna gücü yoksa iki ay arka arkaya oruç tutar

2 Vacip Oruçlar

Vacip oruçlar, nezredilen (adak olarak belirlenen) oruçlarla, başlanıp bozulmuş nafile oruçların kazası olmak üzere iki kısımdır

Nezir orucu

Nezir, mükellef olmadığı halde Allah’a ta’zim için yapılmasında sakınca olmayan bir fiilin yapılmasını üstlenmek, kendi üzerine mecbur kılmaktır Sadece Allah rızasını kazanmak için namaz, oruç, kurban gibi ibadet cinsinden bazı şeyleri nezretmek makbuldür ve sevaba vesiledir “Nezrim olsun yarın Allah rızası için oruç tutayım (veya) muhtaçlara şu kadar yardım edeyim” gibi Böyle bir nezirde bulunan insana, nezrettiği şeyi yerine getirmesi vacip olur Zira Cenab-ı Hakk: “ Nezirlerini yerine getirsinler” buyurmaktadır Allah Rasulü de: “Her kim Allah’a itaat edeceğini adarsa, itaat etsin, her kim de Allah’a isyan edeceğini adarsa, Allah’a asi olmasın” buyurmuşlardır

Nezredilen bir oruçta, orucun tutulacağı gün belirlenmişse, mesela falan ayın falan günü gibi, bu muayyen bir vacip olur Ve tayin edildiği günde tutulması gerekir Nezredilen itikaf orucu da belirli günde tutulacağı için muayyen bir vacip sayılır Orucun tutulacağı gün tayin edilmemişse, gayr-ı muayyen vacip olur Oruç tutmanın yasaklanmadığı(Ramazan Bayramı’nın 1 günü ile Kurban Bayramı’nın 4 günü oruç tutmak caiz değildir) her hangi bir günde tutulabilir

b)Bozulan nafile orucun kazası

Prensip olarak başlanılan bir ibadeti özürsüz olarak bozmak haramdır Çünkü başlanmış bir ibadeti devam edip bitirmek vacibdir Ayet-i Kerîme de şöyle buyurulmaktadır: ” Başlanmış olan her hangi bir ameli bozacak bir fiil de bulunarak amellerinizi ibtal etmeyin” (Muhammed, 47/33)

Başlanılan bir ibadetin tamamlanması esas olmakla birlikte nafile olarak başlanılan namaz veya oruç gibi bir ibadet tamamlanmadan, herhangi bir sebepten dolayı bozulsa, bilahare kaza edilmesi gerekirZiyafet, davet gibi bir sebeple nafile orucun bozulabileceği söylenmiştir Şöyleki davet edildiğinde yemek yemediğinde davet sahibi alınacaksa bu durumda orucu bozar Eğer böyle bir durum söz konusu değilse orucunu bozmaz

Bununla ilgili olarak Hz Aişe validemiz şu hâdiseyi bizlere nakleder: “’Ben ve Hafsa oruçlu idik Bize bir yemek getirildi Canımız yemeği çekti, biz de onu yedik Daha sonra Rasûlullah gelince, Hafsa benden önce hemen Rasulullah’a şöyle dedi: “’Ey Allah’ın Rasulü! Biz oruçlu idik Bize bir yemek getirildiCanımız çekti bizde onu yedik”’ Bunun üzerine Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)) şöyle buyurdu: “Bu günün yerine, başka bir günde kaza olarak bir gün oruç tutunuz”

Burada bir hususun üzerinde durmak istiyoruz Biraz önce ifade edildiği üzere başlanılan ibadetin tamamlanması vaciptir Yani vacip olması orucun bozulmasına değil başlanılmış olmasına bağlıdırBaşlanılan ibadetin bir şekilde tamamlanması gerekir Dolayısıyla vacibe dönsün de sevabı daha fazla olsun düşüncesiyle nafile orucun bozularak başka bir gün kaza edilmesi düşüncesi doğru değildir Böyle bir davranış ibadetlere gösterilmesi gereken ciddiyete uygun düşmez

Nafile oruç tutmaya başlayan bir kadın, adet görecek olsa, bu orucu kaza etmesi gerekir

Şafiîlere göre nafile oruç tutan bir kimse orucu bozulduğunda veya bozduğunda dilerse bu orucu kaza eder, dilerse etmez

3 Nafile Oruçlar

Diğer bir adı da tatavvu olan nafile, farz olmayan ibadetlerle Allah’a yaklaşmadır Kutsî bir hadiste Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm), nafilenin önemini şu sözleriyle ifade buyurmuşlardır: “Kulum bana, kendisine farz kıldığım şeylerden daha sevgili olan bir şeyle yaklaşamaz Kulum nafilelerle bana yaklaş¬maya devam eder Nihayet ben onu severim Ben kulumu sevince de artık onun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı olurum”

Yine nafile olarak tutulan orucun fazileti hakkında Allah Resulü şöyle buyururlar: “Her kim Allah için bir gün oruç tutarsa, Allah Teâlâ yetmiş sene onun yüzünü cehennemden uzaklaştırır”

Nafile oruçların bir kısmı sünnettir Sünnet olan oruçlar üzerinde durmaya çalışacağız Bunun dışında bir kimse oruç tutulması yasaklanan günlerin dışında dilediği zaman Allah rızası için oruç tutabilir ve sevabına nail olur Şimdi sünnet olan oruçlara geçiyoruz:

Sünnet Olan Oruçlar

Savm-ı Dâvûd

Peygamberimiz (aleyhissalatu vesselâm) farz orucun dışında nafile olarak tutulan en faziletli orucun Savm-ı Dâvûd olduğunu bildirmiştir: Abdullah b Amr rivayet ediyor: “Rasulullah (aleyhissalatu vesselâm)’a benim, yaşadığım müddetçe mutlaka geceleyin namaz kıla¬cağım ve gündüzün oruç tutacağım, dediğimi haber vermişler Bunun üzerine Resulullah (aleyhissalatu vesselâm), ‘Bunu sen mi söylüyorsun?’ diye sordu Kendisine, evet, bunu ben söyledim ya Rasulallah, dedim Rasulullah (aleyhissalatu vesselâm), “Ama senin buna gücün yetmez Sen bazen oruç tut, bazen tutma, kâh uyu, kâh namaz kıl Bir de her aydan üç gün oruç tut Çünkü yapılan bir hayırlı amele mukabil on misli sevap verilir Bu üç gün oruç bütün senenin orucu gibidir” buyurdu Ben, bundan daha fazlasına takat getirebilirim, dedim Rasulullah (aleyhissalatu vesselâm): “Bir gün oruç tut, iki gün oruçsuz dur” Buyurdu Ben, “Bundan daha fazlasını yapabilirim” dedim Bunun üzerine, “Bir gün oruç tut, bir gün tutma Bu en dengeli oruçtur” buyurdular Ben bundan daha iyisini yapabilirim” deyince “Bundan daha iyisi daha faziletlisi yoktur” buyurdular

Başka bir hadislerinde de Allah Rasulü (aleyhissalatu vesselâm): “En faziletli oruç, Davud’un (as) tuttuğu oruçtur Davud (as) bir gün oruç tutar, bir gün tutmazdı” buyurmakla bu orucun faziletine işaret etmiştir

b Pazartesi-Perşembe Günlerinde Oruç

Rasulü Ekrem (aleyhissalatu vesselâm) bazı zamanlarda ibadet ü taata daha çok özen gösterir, diğer vakitlerdekinden daha hassas davranırdı Hz Aişe de bu mevzu ile alâkalı olarak: “Allah Rasulü, Pazartesi-Perşembe günleri oruç tutmaya çokça özen gösterirdi” buyurmaktadır Allah Rasulü’nün hususiyle bu günlerde oruç tutmasının sebebi ise, bu günlerin insanların amellerinin Cenab-ı Hakk’a arz edildiği günler olmasıdır Üsame b Zeyd (ra) şöyle rivayet etmektedir: Ben Peygamber Efendimizin, Pazartesi-Perşembe günleri oruç tuttuğunu görünce, O’na bunun sebebini sordum Bana şu cevabı verdiler: “Ameller, Cenab-ı Hakk’a Pazartesi-Perşembe günleri arz olunurlar Ben istedim ki Cenab-ı Allah’a amelim arz olunurken oruçlu olayım”

Başka bir rivayette de Rasulullah’a, Pazartesi günü tutulan oruçtan sordular Peygamber Efendimiz: “Ben o gün dünyaya geldim ve o gün peygamberlik verildi veya bana vahiy indirilmeye başlandı” buyurmuşlardır

c Eyyam-ı Bîyz veya Her Aydan Üç Gün Oruç Tutmak

Her ay üç gün oruç tutmak, Rasulullah’ın güzel âdetlerindendir Oruç tutulan bu günlerin kamerî ayın 13, 14, 15 günlerinde olması daha faziletlidir İşte bu günlere “eyyam-ı biyz” denilir Bu ismin verilme sebebine gelince, bu zaman dilimlerinde geceleri ay, gündüzleri de güneş ile aydınlatılmış olmasındandır Bu günlerde tutulan oruçların sevabı, katlanmak suretiyle yıl boyu tutulan orucun sevabı kadardır Bir iyiliğe karşı on sevap verildiğine göre, -kim bir iyilik getirirse, ona o (getirdiği)nin on katı vardır – ayda üç günü on ile çarparsak otuz gün eder Yani bu günlerde oruç tutan kişi, her gün oruç tutmuş sevabını elde eder Ebu Hureyre (ra) rivayet ediyor: “Peygamber Efendimiz (aleyhissalatu vesselâm) bana üç şeyi tavsiye buyurdu Bunlar: 1 Her ayda üç gün oruç tutmak, 2 İki rekât kuşluk namazı kılmak 3 Yatmadan önce vitir namazı kılmak Ebu Zer (ra)’in rivayetine göre ise, Rasulullah şöyle